Ramowa Dyrektywa Wodna UE (RDW) obowiązuje wszystkie państwa członkowskie UE, które są odpowiedzialne za jej wdrożenie. RDW określa proces osiągnięcia wyznaczonych celów pod względem merytorycznym, metodycznym, czasowym i organizacyjnym. Nawet jeśli państwa członkowskie dysponują znaczną swobodą co do sposobu osiągnięcia wyznaczonych celów, to jednak nieuzasadniony brak wdrożenia postanowień Dyrektywy powoduje nałożenie sankcji.
Cele i zasady RDW
Głównym celem Dyrektywy jest osiągnięcie do roku 2015 przez państwa członkowskie dobrego stanu wód, który stanowi podstawę zasady zrównoważonego korzystania z zasobów wodnych. Jednocześnie RDW wymaga, aby nie doszło do pogorszenia istniejącego stanu wód.
Nowe podejście
RDW formalnie stanowi nowoczesne i kompleksowe podejście do problematyki wód i gospodarowania nimi.
RDW wprowadza:
- obowiązek harmonizacji przepisów prawnych dot. gospodarowania wodami poprzez transpozycję RDW do ustawodawstwa poszczególnych krajów UE;
- gospodarowanie zasobami wód i realizację zadań RDW w ramach całych obszarów dorzeczy, tj. dorzeczy cieków uchodzących do morza;
- obowiązek międzynarodowej koordynacji działań w transgranicznych obszarach dorzeczy;
- łączne podejście emisyjno-imisyjne do oceny stanu zasobów wodnych;
- obowiązek ustanowienia ujednoliconego metodycznie i formalnie monitoringu stanu zasobów wodnych;
- analiza ekonomiczna korzystania z wód, mająca prowadzić do samofinansowania usług gospodarki wodnej;
- włączenie społeczeństwa w proces wdrażania RDW;
- system kontroli wypełniania zadań RDW i ich skuteczności.
Harmonizacja prawa wodnego
Do momentu wejścia w życie RDW zarządzanie zasobami wodnymi i ochronę wód regulowało szereg aktów prawnych państw członkowskich UE, które częściowo pokrywały się, a częściowo były uzupełniane przepisami Wspólnoty Europejskiej. Kładły one nacisk na ochronę wód przed zanieczyszczeniem fizyko-chemicznym, a w szczególności na ograniczenie zanieczyszczeń wprowadzanych do wód. RDW wprowadza zupełnie inne, nowe spojrzenie na problematykę ochrony wód i zapewnia harmonizację oraz większą przejrzystość ustawodawstwa w tym zakresie.
Gospodarowanie wodami w międzynarodowych obszarach dorzeczy
Podstawową myślą RDW jest zarządzanie wodami w obrębie całego dorzecza, niezależnie od granic administracyjnych i państwowych. Kraje UE zobowiązane są wyznaczyć tzw. obszary dorzeczy, czyli hydrologiczne dorzecza cieków wpadających do morza. Możliwe jest także włączenie do takich obszarów sąsiadujących dorzeczy mniejszych cieków bezpośrednio uchodzących do morza.
Programy działań i plan dorzecza
W ramach wyznaczonych obszarów dorzeczy proponowane i realizowane będą plany dorzecza zawierające programy działań zmierzające do osiągnięcia cząstkowych celów, warunkujących osiągnięcie głównego celu RDW. W przypadku, gdy obszar dorzecza leży na terytorium kilku państw, wszelkie działania w ramach wdrażania RDW muszą być koordynowane pomiędzy tymi państwami. Dotyczy to przede wszystkim planowania i realizacji programów działań.
Ocena stanu wód
Nowoczesna ocena stanu wód powierzchniowych nie może ograniczać się tylko do wskaźników chemicznych. Stan wód jest w lepszy i bardziej całościowy sposób charakteryzowany poprzez analizę składu gatunkowego organizmów żywych występujących w wodach danego typu. Wielkość odchylenia od składu naturalnego charakteryzuje stopień niepożądanych oddziaływań, spowodowanych czynnikami fizyko-chemicznymi jak również zmianami geomorfologicznymi danego odcinka cieku. Dlatego też RDW wprowadza równoległą ocenę stanu ekologicznego oraz chemicznego wód.
Ocena stanu wód powierzchniowych
„Dobry stan ekologiczny“ oznacza, że występowanie w ekosystemach wodnych typowych organizmów jak ryby, rośliny wodne, glony czy fauna bentosowa może tylko nieznacznie odbiegać od stanu naturalnego. Większe odchylenie oznacza, że woda nie ma dobrego stanu ekologicznego i do zidentyfikowania przyczyn złego stanu należy zastosować kryteria fizykochemiczne oraz geomorfologiczne. „Dobry stan chemiczny” oznacza, że dotrzymane zostały zarówno europejskie jak i krajowe normy dot. ścieków oraz jakości wód w odbiornikach.
Podejście zintegrowane
Ocena stanu wód w odbiorniku (podejście imisyjne) zintegrowana z oceną dotrzymania norm określonych parametrów w ściekach (podejście emisyjne) pozwala ustalić, czy oczyszczanie ścieków jest wystarczające oraz jakie są niezbędne działania w celu osiągnięcia zdefiniowanych celów.
Wody podziemne
Do oceny jakości wód podziemnych służą dwie grupy kryteriów, tzn. kryteria fizykochemiczne oraz ilościowe.
Monitoring
Dla udanej realizacji celów RDW konieczne jest uważne śledzenie przebiegu realizacji poszczególnych etapów całego procesu. Tylko obiektywne pomiary i badanie zmian stanu wód w terenie w porównaniu ze stanem wyjściowym mogą dostarczyć wiarygodnych informacji na temat postępów w realizacji programu działań oraz ich słuszności, celowości i efektywności. Aby umożliwić porównywalność wyników w różnych przedziałach czasowych, w różnych obszarach czy krajach, RDW dąży do ujednolicenia form i metod monitorowania stanu zasobów wodnych. RDW wprowadza trzy rodzaje monitoringu wód w zależności od jego celu:
- monitoring diagnostyczny - służący ocenie całkowitego stanu wód,
- monitoring operacyjny - służący ocenie wód zagrożonych niespełnieniem celów,
- monitoring badawczy - służący określeniu przyczyn i źródeł zanieczyszczeń.
Wdrażanie narzędzi ekonomicznych
Wartość usług w dziedzinie gospodarki wodnej pokrywana jest obecnie częściowo przez kalkulowaną cenę wody, a częściowo poprzez dotacje państwowe. W chwili obecnej dotacje prowadzą do nieoszczędnego korzystania z wody. Celem RDW jest stworzenie takich narzędzi ekonomicznych, które uwzględniałyby zarówno wielkości wykorzystywanych usług gospodarki wodnej, jak i stopniowe negatywne oddziaływanie na jakość i ilość zasobów wodnych, i które jednocześnie wywierałyby nacisk na użytkowników w celu ograniczenia presji na wody.
Udział społeczny
Społeczeństwo ma prawo, i będzie miało rzeczywistą okazję do współdecydowania przede wszystkim przy opracowywaniu projektów programów działań w zakresie harmonogramu oraz treści. Udział społeczeństwa w tym procesie miałby pomóc już zawczasu w identyfikowaniu rozbieżności w interesach różnych grup społecznych oraz znalezieniu polubownych rozwiązań. Za proces wdrażania RDW odpowiedzialne są rządy poszczególnych państw członkowskich, które powinny m. in. zapewnić jak najlepszą formę uczestnictwa społeczeństwa w realizacji celów RDW.
Etapy wdrażania RDW
RDW wyznacza podział długotrwałego procesu, zmierzającego do osiągnięcia głównego celu, na etapy pod względem merytorycznym i czasowym. RDW zobowiązuje państwa członkowskie do sporządzania raportów dla Komisji Europejskiej, dotyczących poszczególnych etapów.
Do roku:
- 2003 – dostosowanie ustawodawstwa – transformacja RDW do krajowych przepisów prawnych
- 2004 – wyznaczenie obszarów dorzeczy oraz wskazanie właściwych władz odpowiedzialnych za wdrażanie RDW
- 2005 – inwentaryzacja obecnego stanu wód i analiza ekonomiczna
- 2006 – dostosowanie państwowych sieci monitoringu, przygotowanie programów monitoringu i rozpoczęcie monitoringu
- 2009– przygotowanie Planów dorzeczy zawierających programy działań, zmierzające do osiągnięcia głównego celu RDW
- 2012 – wdrażanie programów działań
- 2015 – osiągnięcie dobrego stanu wód
Po pierwszych etapach, od roku 2009, zostanie wprowadzony tzw. cykl sześcioletni.
